GYŞKY OLIMPIK OÝUNLARYNYÑ TARYHY
06 Ноябрь 2013 г., 19:57

Gyşky olimpik oyunlary – gyşky oýunlaryñ görnüşleriniñ bütindünýä ýaryşy. Olar hem tomusky oýunlar ýaly halkara olimpik komitety tarapyndan geçirilýär.

Ilkinji gyşky olimpik oýunlary 1924-nji ýylda geçirildi. Ilkibaşda gyşky we tomusky olimpik oýunlary bir ýylda geçirilýärdi. 1994-nji ýyldan başlap arasyna iki ýyl salyndy. Häzirki wagtda gyşky olimpik oýunlarynyñ programmasy giñeldildi, oña gatnaşyjylaryñ sany kopeldi, olaryñ arasynda günorta ýurtlardan gatnaşýan sportsmenlaryñ sany az däl.

Ilkibaşda Ak olimpik oýunlarynda skandinawlylaryñ özleri üstin çykýardylar, wagtyñ geçmegi bilen gyşky olimpik oýunlaryna başga regionlardan gelen atletlar hem üstin çykyp başhlady.

Döreýiş taryhy.

Gyşky olimpik oýunlary ilkinji gezek Olimpik oýunlaryny geçirmek barada pikir döremänkä ýüze çykypdyr.

Halkara olimpik komitety döredilende olimpik oýunlaryñ programmasyna konkida typmaklyk oýny teklip edildi. Oña garamazdan 3 ýylyñ içinde geçirilen olimpik oýunlarynda hiç hili “buzly” oýunlar 1908-nji ýylda Londonda peýda boldy. Figuristlar oýnuñ 4 görnüşi boýunça ýaryşdylar.Resmi çykyş.

Fransiýa Şamoni 1924-nji ýyl.

Ilkinji Ak oýunlar 1924-nji ýylda Şamonida geçirildi diýlen maglumata taryhçylar ýurisprudensa garşy çykyş edýärler. 75 ýyl mundan öñ Fransuz Alplarynda geoýunlar resmi taýdan başgaça atlandyrylypdyr. Ýagny “Gyşky sport hepdeligi, Pariždaky 8-nji olimpiada oýunlaryna bagyşlanylýar. Ol ýere 1924-nji ýylyñ ýanwar-fewral aýlarynda 16 ýurtdan 293 sportsmenlar ýygnandy. Dokumentlaryñ şaýatlyk edişi ýaly bu ýere sportsmenlar ýygnanman hem bilerdiler, munuñ üçin hiç hili sebäp bolmandyr.

Birinjiden, Şamoninyñ özi soñky pursada çenli sport oýunlarynyñ statusyny ýa almazlyk üçin köp pikirlenipdir.

Pýer de Kubertenanyñ ýatura (soñra Halkara Olimpik Komitetynyñ 3-nji Prezidenti bolýar) ýazan hatyndan bölek : “Olar (şaher meriýalary) Şamoni sportsmenlaryñ gelmegine taýyn bolar, ýöne olaryñ ýylgyrşy yadawlygyñ ýylgyrşy, sebäpleri ýerlikli däl şonuñ üçin men olara ynanamok. Göwnime bolmasa olar biziñ üstimizden gülýän ýaly”.

Ýene bir kynçylyklaryñ biri skandinaw ýurtlaryndakylar gyşky sport oýunlaryny özleriniñ şahsy oýunlary diýip hasaplamagydyr. ХIХ asyryñ ortalarynda skandinawlylar öz aralarynda demirgazyk lyža we konki ýaryşlaryny gewe ondan gowy zat etmek gerek däl diýip hasaplapdyrlar.

Halkara konki birleşiginiñ Prezidenti we Halkara аtletik federasiýasy Halkara Olimpik Komitetynyñ tarapdary bolmandyrlar. Muñ hersiniñ öz aýry sebäpleri bolupdyr. Şwedlar, norwežesler we finnlylar özleriniñ söygüli sport görnüşlerine Olimpik oýnunyñ programmasynda bolmaklygyna garşy bolupdyrlar. Gadymy Gresiýada hiç kim konkida we lyžada ýaryş gurnamandyr, şonuñ üçin gyşky oýunlar nämä gerek? Nädip bu ýagdaýda gyşky sport, oýunlary Olimpik diýlip atlandyrylypdyr? Sport birleşiginiñ ýolbaşçylary Olimpik oýunlary dine bir sport ýaryşy bolman dag lyžalary kurortyny mahabatlandyrmak diýip hasap edipdirler.

Dag lyžasy Alp ýurtlarynda em bolupdyr (şeyle-de iñlis dilinde alp “ski” diýip atlandyrylýar), bobsleýler hem sportuñ bu görnüşiniñ Olimpik oýunlarynyñ programmasyna girmekligine garşy bolupdyrlar.

Kuberten Ak olimpik oýunlaryny geçirmekde öz pikirlerini öñe sürdi, güýjini gaýgyrmady. 1921-1922 ýyllar aralygynda beýik fransuz ajaýyp diplomatik ukybyny görkezdi. Ol ilki bilen Şwesiýa, Fransiýa, Norwegiýa, Şweýsariýa we Kanada taraplaryndan gyşky oýunlary gurnamakda komissiýany döretdi, (komissiýanyñ agzybir däldigine garamazdan), 1924-nji ýylda gyşky sport hepdeligini gurnady, ol tomusky olimpiadanyñ boljakdygyny habar berýär. Kubertenyñ aýtmagyna görä bu turnir Olimpiki däl oýunlarynyñ görkezijisi bolmalydy. Programmanyñ doly bolmaklygy üçin Pariždaky Olimpiadanyñ olimpik programmasyndan hokkeý we buzda typmak aýryldy.

Uzak wagtlap ikirjiñlenip 16 ýurtdan Şamonýa sportsmenlar gelýär. 1-nji jahan urşuny turuzan Germaniýa bu olimpiada çagyrylmandyr, Germaniýany goldan Awstriýa we Wengriýa öz komandalaryny Fransiýa ugradypdyrlar. (awstriýsler medalyñ eýesi bolupdyrlar).

Şamonida oýunlaryñ dabaraly ýagdaýda açylyşy.

Mekir syýasatçy, Fransiýanyñ premier-ministry Gaston Widal sport hepdeligi açylanda, gürlande şeyle diýdi : “Ýaryşlar Halkara Olimpik komitety tarapyndan gurnaldy”. Olimpik baýdagy baş stadionda galdyrylmasada, bobsleý ýaryşynda, tromplinadan baýrak gowşyrmak dabarada bardy. Şu pursatlar Lissabonda Halkara olimpik komitetynyñ Şamonida gyşky olimpiada geçirmeklik sebäp boldy.

Hepdeler öz akymy boýunça gidip durdy. Programma bobsleý boýunça ýaryşlar, lyža sportunda, (tromplinda ýaryşmak we bökmek) konkida uly tizlikde ylgamak we hokkeý boýunça ýaryşlar geçirildi. Gelin-gyzlar (13 sanydy) diñe buzda taýmak ýaryşyna gatnaşdylar.

Oýny gurnaýjylar üçin soñy erbet gutardy. Kuberteniñ aýdyşyna görä lyžada we konkida taýmak ýaryşlary 30 müñe golaý tomaşaçyny ýygnar, emma bilet üçin 100444 adam pul töledi. (şol wagt gurnaýjylar üçin ol ýeke-täk girdeýjidi). Şamonida Halkara Olimpik komitety iñ esasy wezipäni ýerine ýetirdi: gyşky oýunlary geçirmeklik pikiri adamlaryñ göwninden turdy 1926-njy ýylyñ maýynda Lissabonda Sent-Morisede II gyşky oýunlaryny geçirmeklik makul edildi, gyşky sport hepdeligini I gyşky Olimpiada diýip atlandyrylypdyr. Adamlar sport baýramçylygyny peşgeş beren baron Pýer de Kuberteniñ diplomatic işleriniñ esasy maksady şeýledi.